Afyon Şirket Avukatı
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Dostluk, cemiyet süresince insanların bihakkın kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Doğruluk değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene vazetmek, toplumsal yaşamın gerçekleşmesini sağlamak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin katsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, kesinlikle çın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanların çizi ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte ahbaplık, in davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzen, bir bütündür.” İnsan-in, in-natür ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, cemiyet sözleşmesi, natür ve insanlar olarak tamlayan gözlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak için konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların hepsidür. Elan münteşir bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşyalnız düzenidir. Dostluk Kelime Manaı Dostluk kelimesi Arapça “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “gerçek” kelimesinin çoğcelil “ah’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na için ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Yöntem Manaı Dostluk dönemden döneme değiştiği muhtevain hala doyurucu bir tanım mimarilamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Belli bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince omurga olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri mevzu saha kısmına Özel Dostluk, kişiler ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun mebdelıca alt dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları in davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kadir hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzeri nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk sahaında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Dostluk düzenini sağlamlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek muhtevain kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve nakit cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kelepir metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları gibi farklı ahbaplık dallarında farklı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya politik gözleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik süresince bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun kılgı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet süresince yaşayan insanların, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından meydana gelen gereksinimlerinı katlamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni yaşamın omurga gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun tabii mimarisına ve bundan sonra gelen ihtiyaçlarına muvafık cereyan etmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de tutkundır; konuşu ihtiyaçlara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir düzenleme şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla doğruluk, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere dü farklı anlamda kullanılır. Doğruluk esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet demeında ferdî bir özelliği deyimler. Koca her vakit haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni uçlanmak yolunda daimî ve değişmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk mefhumı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık sahaında hukuki kadir olarak sözcük konusu olan doğruluk de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini muhtevaermiş kurallar bütünü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve işletmek yerinde bulunduğuna için, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında doğruluk acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir kadir niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu bulunan düzeni kollamak, gerekse onu değiştirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her vakit adalete mebdevurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta katmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması gereken ahbaplık demeında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine muvafık olup olmadığı açısından bir kadir ve değerlendirme ölçüsü olabilir. Tekrar bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve negatif katlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Düzgülü olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşyalnız uyacak, hem de bu toplumsal yaşamın amerikan barış süresince sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü sağlamlamaya çdüzenışacaktır.